Ophef van deze week: Kamerlid Gideon van Meijeren (FVD) filosofeerde in een internetshow genaamd “Compleetdenkers” over ‘een revolutionaire beweging, die niets te verliezen heeft en ‘bij wijze van spreken’ naar het parlement trekt en zegt wij gaan niet weg totdat de regering weg is.’ Gideon noemt dat daarbij ‘helaas’ het verleden en andere voorbeelden wereldwijd hebben laten zien dat er dodelijke slachtoffers vallen. Volgens het Kamerlid is dat ‘vreselijk’ en hij hoopt dat het kan worden voorkomen en dat alles vreedzaam blijft.
De uitspraken leidde tot een zelfs voor FVD-begrippen ongekende commotie. Diverse Kamerleden en ook de premier en de minister van J&V spraken zich uit tegen de wens van Gideon van Meijeren:
Een Kamerlid heeft vandaag gespeculeerd over het verstoren van ons democratische proces. Dat is verwerpelijk en totaal onverantwoordelijk. De Tweede Kamer is het hart van onze democratie, ons kostbaarste politieke bezit.
— Mark Rutte (@MinPres) November 13, 2022
Suggereren dat mensen naar het parlement moeten trekken tot de regering weg is, is onacceptabel. Speculeren over mogelijk geweld is bloedlink.
— Dilan Yesilgöz – Zegerius (@DilanYesilgoz) November 13, 2022
D66 roept inmiddels op tot een verbod op FVD als politieke partij: ‘De democratie wordt kapot gemaakt van binnenuit. Door vijanden van de democratie. Hoelang laten we dit nog gebeuren?’ Op de sociale media zien meer mensen een kans: kan er iets gedaan worden aan het FVD?
De vraag is of de uitspraken strafbaar zijn en of een partijverbod iets oplost. Ik denk in beide gevallen van niet.
Strafbaar
Want zijn de uitspraken strafbaar? Het OM doet daar op dit moment onderzoek naar. Hoogleraar Voermans meent dat de uitspraken mogelijk kunnen vallen onder opruiing:
Dit lijkt opruiing in de zin van art. 132 Wetboek van Strafrecht: daar moet het OM naar kijken (hier geen parlementaire immuniteit) FvD-Kamerlid Van Meijeren spreekt over bezetten Tweede Kamer /via @NOS https://t.co/QSKeZUKnwo
— Wim Voermans (@wimjmvoermans) November 13, 2022
Daarbij wordt door diverse juristen (waaronder voormalig Kamerlid Sidney Smeets in zijn blog) verwezen naar de zaak van “Als je Thierry dood wil schieten zeg dan paf”. Een activist werd in 2019 veroordeeld voor opruiing vanwege het scanderen van deze tekst. De rechter gaf in die uitsprak weer aan welke vier eisen een uiting moet voldoen om het aan te merken als strafbare opruiing:
- opruien moet worden gezien als het aanzetten tot iets ongeoorloofds. Dit ongeoorloofde moet een naar Nederlands recht strafbaar feit zijn. Het is niet nodig dat het feit waartoe wordt aangezet ook daadwerkelijk wordt gepleegd;
- er moet sprake zijn van opzet. Dat kan voorwaardelijk opzet zijn: het bewust de aanmerkelijke kans aanvaarden dat wordt opgeruid tot het plegen van een strafbaar feit;
- vereist is verder dat de uitlating in het openbaar is gedaan. Dat wil zeggen onder zodanige omstandigheden en op een manier dat deze door het publiek gehoord (rechtbank: of gelezen, of gezien) kon worden (HR 22 mei 1939, NJ 1939, 861);
- de uitlating moet bovendien mondeling of bij geschrift of afbeelding zijn gedaan.
Het gaat bij opruiing in het bijzonder om ‘gewelddadig optreden tegen het openbaar gezag’.
Vallen de uitspraken van Gideon daar echt onder? Hoogstwaarschijnlijk niet. Vrijblijvend filosoferen over revoluties en demonstraties is in beginsel toegestaan en wordt beschermd door de vrijheid van meningsuiting. Dat vindt niet iedereen prettig. Rob de Wijk schreef ooit in een column dat het toestaan van allerlei ‘opruiing’ door parlementariërs onder de noemer vrijheid van meningsuiting de antidemocraten in de hand speelt. Hij stond stil bij uitingen van Geert Wilders en wat hij de vrijheidsparadox noemde: “In hun verlangen naar vrijheid en erkenning leveren boze burgers zich uit aan antidemocraten. Als die antidemocraten eenmaal aan de macht zijn pakken ze uw en mijn vrijheid af.”
Jurisprudentie over opruiing wijst daarentegen uit dat het oproepen tot gewelddadig optreden relatief expliciet moet gebeuren, zoals in het voorbeeld van de onderstaande poster:
De poster van de anarchisten werd door de rechter als opruiend bestempeld. Onder meer vanwege het expliciete taalgebruik, de nadrukkelijke verwijzing naar de gewelddadige rellen en de suggestie om gezichtsbedekkende kleding te gebruiken. Anarchisten geloven niet in de parlementaire democratie, maar zien dat als onderdeel van de onderdrukking.
Dat is toch echt andere koek dan Gideon. Ondanks dat Gideon in zijn publieke optredens bewust lijkt op te zoeken, overschrijden zijn formuleringen deze niet. Dat telt uiteindelijk.
Gideon in de tegenaanval
Opvallend is wel de (zelfs voor FVD begrippen) ongewone felheid waarmee Gideon de berichtgeving over de uitspraken probeert te rectificeren. Dat heeft een reden:
Ook 'deskundigen' als @gjknoops moeten zich schamen. In plaats van even terug te luisteren wat ik écht gezegd heb, nam hij klakkeloos de desinformatie van @NOS over. Zijn hele analyse draait om de strafbaarheid van de term "bezetten" – terwijl ik die term niet gebruikt heb. #FVD https://t.co/ZLabfRdrlg pic.twitter.com/L2Ea2Ds1PR
— Gideon van Meijeren (@GideonvMeijeren) November 14, 2022
Zoals de uitspraken in het nieuws kwamen (o.a door het woord bezetten) kan Gideon wel degelijk in de problemen komen. Ook als hij dat stiekem wel bedoelde, koos hij zijn woorden in ieder geval zorgvuldiger.
Inmiddels lijkt de ‘misinterpretatie’ in het voordeel van Gideon te werken. Hij kan namelijk niet veroordeeld worden voor iets dat hij niet gezegd heeft en dit past in zijn betoog van dat de MSM (mainstreammedia) FVD voor van alles en nog wat probeert te framen. Zijn achterban zal daar ongetwijfeld (wederom) het bewijs van inzien dat FVD onrechtvaardig wordt behandeld.
De wens om op te willen treden tegen het FVD werkt daarmee averechts.
Vrijheid van meningsuiting?
De “zorgvuldige weging van woorden” van Gideon leidde tot opgetrokken wenkbrauwen bij veel mensen die het FVD al langer volgen. Want is het niet zonneklaar dat Gideon het wel bedoelde ondanks dat hij het niet zo zei? Ook Voermans gaf bij OP1 aan dat de uitspraken gezien moeten worden binnen een trend:
Het OM doet onderzoek naar uitspraken van FvD-Kamerlid Gideon van Meijeren. Hoogleraar staats- en bestuursrecht @wimjmvoermans: ‘’Opruiing mag niet. Wat hij schetst is wat in januari 2021 is gebeurd in de Verenigde Staten. Dat is waar hij een soort parallel mee trekt.'' #Op1 pic.twitter.com/J4NtIeYaln
— Op1 (@op1npo) November 14, 2022
Over de politieke filosofie (en hoe specifieke uitspraken geïnterpreteerd moeten worden) kan eindeloos over worden gedebatteerd, zolang de uitspraken of de filosofie niet concreet wordt. In hoeverre is het aan de strafrechter om dit debat te voeren?
De Telegraaf tapt in het hoofdredactioneel commentaar in dat opzicht uit een ander vaatje: “Weerzinwekkende uitlatingen Van Meijeren dienen vooral te worden bestreden in publieke debat” De hoofdredactie neemt daarbij het Amerikaanse standpunt in ten aanzien van vrijheid van meningsuiting: “Een gezonde democratie moet tegen een stootje kunnen. Ook meningen die shockeren of kwetsen vallen onder de vrijheid van meningsuiting. De grens zou in deze kwestie, net als in de VS, moeten liggen bij het expliciet oproepen tot geweld. De weerzinwekkende uitlatingen van het FvD-Kamerlid dienen vooral te worden bestreden in het publieke debat.”
In dit specifieke geval lijkt mij niet dat er verwezen hoef te worden naar de Amerikaanse context (waar Trump trouwens ook verdacht wordt van opruiing zonder expliciet te hebben opgeroepen tot geweld) maar dat de uitspraken van Gideon sowieso niet strafrechtelijk te vervolgen zijn. De statements van Mark Rutte en Dilan Yeşilgöz-Zegerius zijn wat mij betreft de meest passende reacties. Minder gelukkig is het statement van Sigrid Kaag waar al een veroordeling in lijkt te schuilen en waar Gideon meteen gebruik van maakt:
De regering moet met één mond spreken. Dus als Minister @SigridKaag oordeelt dat ik me heb schuldig gemaakt aan "opruiing", dan is dat staatsrechtelijk het standpunt van de regering. @Het_OM kan dit nu onmogelijk nog onafhankelijk onderzoeken. #FVD
— Gideon van Meijeren (@GideonvMeijeren) November 17, 2022
Kijk: https://t.co/cuYjimDBu1 pic.twitter.com/t4MMGhqBWw
Een gezonde democratie
Ik ben het met de Telegraaf eens dat een gezonde democratie tegen een stootje moet kunnen. Dat betekent niet dat de gezondheid van onze democratische samenleving niet bedreigd wordt door antidemocratische krachten. Het gevaar schuilt niet in de Youtubeshows maar in de whatsappgroepen van ‘de revolutionaire bewegingen’ waar wel degelijk opgeruid wordt. Zoals tijdens de gewelddadige avondklokrellen en meer recent rondom de boerenprotesten.
Het is logisch dat Kamerleden naar elkaar kijken als het gaat om dit onderwerp. Kamerleden zijn zichtbaar, verwoorden maatschappelijke onvrede maar jagen deze gelijktijdig ook aan. Daarmee gaat de Kamer wel voorbij aan het reële gevaar: de buitenparlementaire geweldserupties.
Zijn het dan niet Kamerleden die deze acties voeden? Eerder haalde ik al Rob de Wijk aan die dat vond. Bepaalde Kamerleden (waaronder Wilders, met zijn nepparlement) hebben zich regelmatig anti-parlementair uitgelaten. Belangrijke nuancering: de kiezers van die Kamerleden hebben daarentegen wel het geloof dat hun stem op deze Kamerleden iets kan veranderen. Ook Rob de Wijk ging uit van machtsoverdracht via verkiezingen naar antidemocraten, waar ook al iets paradoxaals in zit.
Inwoners die daadwerkelijk ‘niets te verliezen hebben’ en het vertrouwen in het parlementair stelsel zijn verloren, interesseert de mening en opvattingen van welk Kamerlid dan ook weinig meer. De inspiratie wordt gevonden in whatsappgroepen met gelijkgestemden waar onvrede over het leven gecultiveerd wordt en geweld gekanaliseerd wordt door deze te richten tegen specifieke politici, ambtenaren en publieke figuren wiens huisadres geplaatst wordt en die vervolgens worden beticht van alles en nog wat (inclusief het drinken van kinderbloed).
Het delen van concrete tips en het geven van concrete aanwijzingen maakt het dreigend en zelfs gevaarlijk. Er wordt niet gefilosofeerd over (al dan niet) vreedzame revoluties, maar er wordt actief gewerkt aan geweld dat bedoeld is de orde te ondermijnen.
Dit gaat vaak om mensen die niet – als een Kamerlid – zichtbaar zijn, maar wel binnen hun gemeenschap een invloedrijke status hebben.
Het verbieden van partijen
De expert op het gebied van de weerbare democratie Bastiaan Rijpkema noemt het voorstel van D66 met betrekking tot het partijverbod ‘ironisch’ en verwijst naar eerdere argumenten van D66’ers op dit gebied:
Dit is paniekvoetbal.
— Bastiaan Rijpkema (@bastiaanrij) November 16, 2022
En nogal ironisch dat dit nu komt van D66. De partij die zich tegen een zorgvuldige regeling van het partijverbod verzette toen het nog/meer op tijd was geweest.
Zie hier Van Weyenberg (D66) in de Tweede Kamer in 2015 ⬇️https://t.co/lUnQw6fg2P https://t.co/RxmJ5WPaXo pic.twitter.com/Keza79g9Qs
In zijn column in De Groene Amsterdammer pleit Rijpkema vervolgens tegen het voorstel van D66 (‘ad-hoc maatregel’) en voor een algemeen kader ter verdediging van de democratie, die grenzen stelt aan alle partijen. Dat lijkt mij ook logisch. Niet het verbieden van partijen op basis van interpretaties van losse uitspraken van afzonderlijke Kamerleden is de oplossing, maar het stellen van grenzen: wanneer draagt een partij concreet bij aan de eerder genoemde antidemocratische elementen in de samenleving?
Laten we daarbij wel eerlijk zijn: mensen die vertrouwen hebben in het parlement, geloven dat het wegsturen van de regering zinnig is. Het afrekenen met een regering is voor veel kiezers een belangrijke motivatie om überhaupt naar de stembus te gaan.
Mensen die denken dat een daadwerkelijk een satanaanbiddende pedo-elite achter de schermen aan de touwtjes trekt zijn dat geloof al lang verloren. De ‘schimmel’ waar Kamerlid Van Weyenberg (D66) verdwijnt niet met een verbod op de parlementaire uiting van deze gedachtes. Het dwingt tot buitenparlementaire acties. Die acties zijn schadelijk: als Kamerleden en ambtenaren door bedreigingen hun werk niet meer kunnen doen, schaadt dat onze democratie.
Een weerbare democratie heeft de taak om antidemocratische krachten buiten de deur te houden. Daarvoor moet wel herkend kunnen worden wat deze antidemocratische krachten zijn. Het is aanlokkelijk voor politici om naar elkaar te kijken, terwijl het gevaar juist van buiten het parlement komt.
