Binnenkort komt Jordan B Peterson naar Nederland om te spreken. Zijn boek 12 rules (NRC recensie) kan binnen ‘rechtse kringen’ op grote populariteit rekenen maar wordt in ‘linkse kringen’ vergruisd. Hij treedt ook op bij Room for Discussion. Het onvolprezen debatprogramma van de Universiteit van Amsterdam waar de wereldtop geregeld haar opwachting maakt. De komst van Peterson is tegen het zere been van het progressieve deel van de UvA. In een open brief vragen zij dat er een tweede spreker uitgenodigd wordt om tegenwicht te bieden aan Peterson:
https://www.folia.nl/opinie/124762/room-for-discussion-zet-een-extra-gast-naast-jordan-peterson
Politieke correctheid
De brief suggereert dat het de indieners te doen is om “het debat aan te gaan”. Daar kan aan getwijfeld worden. De opzet van Room for Discussion is dat een (internationale) spreker kritisch ondervraagd wordt door studenten. Blijkbaar hebben de opstellers van de brief er onvoldoende vertrouwen in dat de dienstdoende studenten ‘kritisch’ genoeg zullen zijn en dat de ‘onwenselijke’ opvattingen van Peterson te veel ruimte krijgen. Door een eigen spreker in te brengen, kan Peterson onschadelijk gemaakt worden of beperkt worden in spreektijd.
Ophef om het uitnodigen van conservatieve sprekers op progressieve universiteiten staat niet op zichzelf. In het leerzame boek van Zachary R Wood “Uncensored” beschrijft de auteur hoe hij in de problemen kwam toen hij namens zijn “uncomfortable learning group” conservatieve en controversiële sprekers een podium gaf op zijn liberal college.
De insteek van Zachary was om het debat aan te gaan met mensen die het tegenovergestelde dachten van wat hij dacht. Niet om die mensen de les te lezen, maar door de gelegenheid te geven de stellingnames toe te lichten. Door het verhaal van ‘de ander’ beter te leren begrijpen, versterk je volgens Zachary ook je eigen verhaal en overtuigingen. In de ogen van zijn medestudenten pleegde hij echter verraad. De reacties waren niet mals en hij verloor veel van zijn vrienden. Zijn medestudenten bleken bang te zijn voor wat ‘de ander’ te zeggen heeft als deze fundamenteel anders tegen de wereld aankijkt.
Waar komt die reactie vandaan?
Binnen de sociologie is er veel aandacht voor de invloed van minderheidsopvattingen op de meerderheid. Een recente Amerikaanse studie toont aan dat een minderheid van slechts 25% nodig is om een dominante opvatting te doen kantelen.
Voor maatschappelijke groeperingen met stellige opvattingen is dit goed nieuws. Zij hoeven niet de halve samenleving te overtuigen om een meerderheidsopvatting (waar zij tegen in het geweer komen) te veranderen. Tegelijkertijd waarschuwen sociologen ook voor het gevaar van “extreme opvattingen”. Die kunnen vanuit een marginale positie toch veel impact hebben en sneller dan mensen denken steun van een meerderheid verkrijgen.
Hoe kan je als ‘verlichte meerderheid’ je tegen die invloed wapenen? En wat zijn daar dan de gevolgen van?
Politieke correctheid als verdedigingsmechanisme
Door controversiële conservatieve of progressieve opinies taboe te verklaren hopen mensen dat deze opvattingen niet de norm worden. Er wordt een cultuur van politieke correctheid gecreëerd en iedereen die niet de dominante opvattingen deelt wordt uitgesloten. De gedachte is dat ‘onwenselijke’ opvattingen genormaliseerd worden als men ze niet nadrukkelijk taboe verklaart. Aandacht schenken aan mensen met ‘radicale’ opvattingen over zou er bijvoorbeeld toe kunnen leiden dat deze opvattingen gelegaliseerd en genormaliseerd worden en zelfs de 25% norm gaan halen. Dat kan een kentering veroorzaken in beleid.
Mocht er toch een podium geboden worden aan een conservatieve politicus of opiniemaker in een progressieve instelling, dan is het van het grootste belang dat er een goed ingevoerde, ‘verlichte’ geest tegenover gezet wordt die elk woord van deze politicus bekritiseert en het publiek duidelijk maakt dat deze opvattingen niet door de beugel kunnen. Het beste is het om het te vergelijken met de recente kritische editie van Mein Kampf, waar de lezer aan de hand genomen wordt door een historicus die alle in het boek opgenomen leugens duidt. Dit met als doel om de opvattingen van Hitler zijn propagandakracht te doen ontnemen. Niemand wil immers dat het gedachtegoed van Hitler in 2018 wederom als normaal wordt beschouwd. Maar is dat een rechtvaardigingsgrond om ook controversiële politici van vandaag de dag onschadelijk te maken?
Politieke correctheid creëert een ontembaar monster
Bovenstaand verdedigingsmechanisme is ingegeven door angst. Het is ook het mechanisme dat leidt tot uitsluiting, censuur en zelfs vervolging. De dominante meerderheid beschermt haar normen tegenover een afwijkende en in haar ogen onwenselijke minderheid. De ironie is dat het uitsluiten van ‘radicale’ opvattingen de opvattingen niet doen verdwijnen. Het creëert polarisatie en versterkt ze juist. Groepen inwoners (conservatief en progressief) gaan niet met elkaar in debat, maar blijven in hun eigen bubbel en creëren een echokamer. Binnen deze echokamer worden hun radicale overtuigingen niet genuanceerd of aangescherpt, maar juist gevoed en versterkt.
Een ander verdedigingsmechanisme treedt dan in werking, wat door sociologen vroeger enigszins neerbuigend ‘provincialisme’ werd genoemd. Mensen zitten zo erg in hun eigen ‘bubbel’ dat zij zich afsluiten voor inbreng van buiten. De eigen normen en waarden worden op een voetstuk geplaatst en invloed van de ‘ander’ wordt als onwenselijk gezien. Op langere termijn zijn de effecten daarvan altijd schadelijk. Geen gemeenschap is zelfvoorzienend en de horizon blijven verbreden levert altijd meer op dan deze bewust willen beperken. Om handel te drijven heb je de ander nodig ook als de opvattingen van de ander niet de jouwe zijn.
Nationaal-conservatieve en radicaal linkse politici maken ook gebruik van deze echokamers om grote groepen te mobiliseren. Antidemocratische opvattingen (communistisch tot aan dictatoriaal) vinden voedingsbodem binnen deze in zichzelf gekeerde gemeenschappen. De vraag “welke groep is de baas?” staat centraal en niet “hoe kunnen we met elkaar verder?”. De waarden waar een democratische samenleving op gestoeld is verliezen dan aan betekenis. Uiteindelijk leidt het niet tot één winnaar, maar tot meerdere verliezers.
Het vrije debat als remedie
Stellige overtuigingen, polarisatie en een flink maatschappelijk debat is allesbehalve onwenselijk. Het geeft minderheden (met afwijkende opvattingen) de kans om ook hun belangen kenbaar te maken en zichzelf rechtstreeks te positioneren tegenover de zittende macht. In een weerbare samenleving praten wij elkaar binnen onze eigen echokamers niet naar de mond, maar zoeken wij elkaar op en luisteren wij naar elkaar. We zijn het met elkaar oneens, zonder elkaar bij afwijkende meningen voor fascist uit te maken en proberen te marginaliseren. Wij bellen niet elkaars werkgever op, smeren geen verf op elkaars deuren en sturen ook geen bombrieven naar degene met wie wij het niet eens zijn.
Helaas blijkt uit het dagelijkse nieuws dat die weerbare samenleving onder druk staat. Wat mij betreft extra belangrijk om deze te blijven beschermen. Initiatieven als die van RfD dragen daar aan bij. Door in contact te komen met het verhaal van de ander, krijg je de kostbare mogelijkheid om je eigen horizon te verbreden en je eigen gedachten aan te scherpen. Voor ambitieuze studenten en voor onze samenleving een groot goed.
Op de UvA zullen mijn vroegere studiegenoten het vast niet zo bedoeld hebben, maar hun pogingen om de vaste structuur van Room for Discussion (interviewer ondervraagt gast) te ondermijnen uit angst voor wat Peterson te zeggen heeft, is de eerste stap naar een veel groter kwaad. Als de verstikkende deken van politieke correctheid zijn intrede doet, staat uiteindelijk ook onze vrije en weerbare samenleving op het spel.