Frankrijk is opgeschrikt door demonstranten in gele hesjes die protesteren tegen de regering Macron en haar beleid. Er zit geen vakbond of andere organisatie achter, maar dit protest is op spontane wijze ontstaan na een oproep op Facebook.
De demonstranten zijn over het algemeen Fransen ‘met een bescheiden inkomen’ die zich sterk benadeeld voelen door de plannen van de regering Macron. In Nederland zijn de gele hesjes inmiddels ook actief, hoewel de opkomst hier aanzienlijk beperkter is. Net als in Frankrijk kenmerkt de beweging hier zich door middel van gebrek aan eisen en programma.
Van een afstandje komt het protest zeer rommelig en zelfs gewelddadig over. Toch is deze ontwikkeling relevant. In deze blog licht ik dat toe.
Weerbare samenleving
Als inwoners geconfronteerd worden met een ontwikkeling die zij als onwenselijk of als onrechtvaardig beschouwen dan kan dat leiden tot (escalatie van) een conflict. Een weerbare samenleving is in staat om te gaan met conflict. De overheid speelt daar een belangrijke rol in.
De uitdaging bij het omgaan met onvrede is dat de overheid zich kwetsbaar en zelfkritisch moet durven opstellen als de situatie daar om vraagt, maar dat zij tegelijkertijd daadkrachtig dient te blijven staan en strijden voor de kernwaarden van de democratische rechtsstaat.
De regering Macron worstelt daar openlijk mee. Zij willen ruimte geven aan de onvrede die onder de Fransen leeft, maar tegelijkertijd maatregelen nemen tegen de extremisten en plunderaars die van de verstoringen gebruik maken. Voor Macron is er nog een tweede probleem: hoe ga je om met de problemen van de demonstranten als het niet duidelijk is wat de eisen precies zijn?
Daarnaast is het gevoel degene te zijn die steeds aan het kortste eind trekt en de klappen vangt een proces van meerdere jaren en wordt gevoed door meerdere ontwikkelingen. Een maatregel meer of minder neemt die onvrede dan niet weg.
New power
In New power: Hoe macht verschuift en wat dat voor ons betekent betogen de auteurs Heimans en Timms dat protesten die ontstaan via ‘social media platforms’ een vorm zijn van ‘new power’. Mensen die geen officiële bindingen hebben (zoals een vakbondslidmaatschap) kunnen elkaar mobiliseren via oproepen op sociale media door in te spelen op hetzelfde (vage) gevoel van onbehagen.
De truc volgens Heimans & Timm is om de groep (de crowd) door middel van taalgebruik, acties en gebaren het gevoel te geven invloed te krijgen. Daarnaast moeten mensen de ruimte hebben om onder hun eigen voorwaarden te kunnen participeren.
De gele hesjes zijn daar nu al een schoolvoorbeeld van. Toch zal deze beweging net als de beroemde “Occupy” beweging volgens alle voorspellingen ten onder gaan. Het gebrek aan focus, programma en leiderschap kost de beweging op een gegeven moment de kop. De beweging kan de energie niet omzetten naar concrete maatschappelijke en politieke veranderingen.
Trump: bruggenbouwer tussen old en new power
Donald J. Trump lukte het als politicus wel om new power te gebruiken om tot tastbaar resultaat te komen. Het geheim van Trumps succes is volgens Heimans en Timms niet alleen Trumps ongeëvenaarde vermogen om de aandacht te trekken van zowel de sociale als de reguliere media. Zijn boodschap verspreidde zich ook horizontaal via een enorm netwerk van mensen die zich die boodschap toe-eigenden.
Trump is een leider die mensen inlijft juist door mensen de vrijheid te gunnen om een eigen verhaal te maken. Dit heeft grote gevolgen. Trump supporters zijn vele malen fanatieker (off- en online) dan de supporters van zijn politieke opponenten. Zij geven geen uiting aan een voorgekauwd verhaal, maar aan een verhaal – over alles dat mis in Amerika – waar zij zelf eigenaar van zijn!
Dat Trump’s eigen verhaal in het begin onsamenhangend was en hij op relatief grote afstand stond van de gevestigde politiek maakte voor zijn succes niet uit. Wat traditioneel links niet lukte ten tijde van de Occupy beweging, lukte Trump met zijn ‘drain the swamp’ en zijn belofte om de rechtsorde te herstellen wel bij het conservatieve deel van Amerika. Zonder leiderschap op te eisen, bood hij de politieke invulling waar de crowd op zoek naar was en daarmee verkreeg hij de politieke positie die hij nu heeft.
De impact de Trump heeft op het wereldtoneel kan bijna niet onderschat worden. Het toont aan hoe groots de gevolgen zijn als politici niet op tijd mee kunnen komen met de nieuwe werkelijkheid in de samenleving.
De brug tussen new en old power in Nederland
De opmars van social media is niet te stuiten. New power protesten (zoals de gele hesjes) zullen ook in Nederland vaker voorkomen en in verschillende vormen. Heimans & Timm wijzen erop dat de instituten die een brug kunnen slaan tussen old en new power spekkoper zijn.
Het is op voorhand niet vast te stellen of het ‘goed’ of ‘slecht’ is. Dat hangt er van af of onze democratische waarden beschermd blijven. Degene die het meest profiteert kan een Europese variant van Trump zijn maar dat hoeft niet. Zowel politieke ‘insiders’ als ‘outsiders’ kunnen succesvol gebruik maken van de energie die de onvrede behelst.
Het is met name voor de traditionele partijen die de doelgroep van de gele hesjes (‘mensen met een bescheiden inkomen’) vertegenwoordigen de uitdaging om de juiste brug te bouwen. Anders gaat een andere partij er met de buit vandoor! Een partij wiens intenties wellicht minder nobel zijn dan die van de traditionele belangenbehartigers.