Het kabinet heeft in het coalitieakkoord opgenomen dat zij “bezien hoe we op termijn een suikerbelasting kunnen invoeren en de BTW op groente en fruit naar 0% kunnen verlagen.” Dat is al een langer bestaande politieke wens, die tegen uitvoeringsproblemen aanloopt. Daarom heeft het kabinet onderzoek laten doen door SEO. Dit leverde een 172 pagina’s tellend onderzoek op waarin verschillende varianten zijn onderzocht. De conclusie van SEO: BTW op groente en fruit naar 0% loopt tegen te veel juridische en praktische bezwaren aan.
Dit tot groot verdriet van de agrarische sector.. en natuurlijk ook Gemeente Amsterdam. Deze gemeente plaatst daarom een oproep op de eigen website om de BTW op groente en fruit toch naar nul te krijgen. De oproep is ondertekend door wethouder Moorman en een groot aantal wetenschappers die zich onder meer bezighouden met voeding en gezondheid.
Dat een gemeente zich hiermee bemoeit lijkt gek. Maar gemeenten zetten zich al langer in voor een ‘gezonde voedselomgeving’ waar het 0% btw tarief aan moet bijdragen.
Wethouder Moorman mocht aanschuiven bij OP1 om de oproep toe te lichten:
Waarom is het onmogelijk de BTW op groente en fruit af te schaffen? Het maakt wethouder @MarjoleinMoor woedend. “Volgens mij kent iedereen wel het verschil tussen een appel en appelmoes.” #Op1 #MAX pic.twitter.com/BV1fhXvrqI
— Op1 (@op1npo) April 5, 2023
Het leverde een ongemakkelijk talkshowmomentje op waar de aanwezigen probeerden het onderzoek belachelijk te maken. Politiek begrijpelijk (populisme is geen politicus vreemd) maar niet netjes.
Zonde, want er worden wel degelijk argumenten aangedragen. De opstellers van de brief menen dat het bepalen van het tarief louter een politieke aangelegenheid is. Als voorbeeld geven zij dat caviavoer 21% is maar konijnenvoer 9%. Politieke willekeur dus. Moorman maakt vervolgens een karikatuur van de keuze (verschil tussen appel en appelmoes zou niet duidelijk zijn) en weet dat in andere Europese landen de BTW wel al naar beneden is gegaan. Tot slot verwijzen zij naar een brief van een fiscalist die in het FD betoogt dat een BTW nul tarief op vers, onbewerkt groente en fruit juridisch wel haalbaar moet zijn door deze afbakening in de regeling te noemen.
Al die argumenten zijn prima, maar worden ook behandeld in het betreffende onderzoek. Waarom een onderzoek belachelijk maken zonder op de aangedragen argumenten in te gaan? Dat is plat populisme.
Favoriet probleem
Populisme of niet, de frustratie is natuurlijk wel begrijpelijk. Hoezo kan de overheid niet eenvoudig bepalen wat groente is en wat niet? Toevallig is dit één van mijn favoriete problemen. Ik heb het voorbeeld zelf – tijdens feesten en partijen – vaak aangehaald als voorbeeld hoe lastig het kan zijn om een onderscheid aan te brengen in juridische zin.
Mag een BTW van 0% op groente en fruit wel? Die discussie is snel beslecht: Europese regels maken dat mogelijk. Het is wel aan de lidstaten die dat wensen om goed af te bakenen wat er wel en niet onder valt. Logisch: voor producenten en handelaren maakt het wel wat uit of hun product wel of niet wordt geraakt.
Neutraliteitsbeginsel
Zoals in het SEO onderzoek staat speelt het ‘neutraliteitsbeginsel’ een bepalende rol. Zij omschrijven dat als volgt:
Het fiscale neutraliteitsbeginsel verzet zich tegen een ongelijke behandeling van soortgelijke goederen of diensten. Goederen of diensten worden beschouwd als “soortgelijk” als er overeenkomstige eigenschapen zijn, zij aan dezelfde behoeften van de consument voldoet en als (eventuele) verschillen die zij vertonen de beslissing van de consument om het wel of niet aan te schaffen niet beïnvloeden. Dit moet zorgen voor vrije concurrentie waarbij het ene goed (dan wel dienst) niet voordeliger belast kan worden dan het andere (vergelijkbare) goed (of dienst).
In normaal Nederlands: een komkommer kan niet 0%, 9% of 21% belast worden afhankelijk van op welke plek het te koop aangeboden wordt in de supermarkt (vers afdeling, koelcel of vriesvak). Aanbieders van hetzelfde product worden dan ongerechtvaardigd verschillend belast. Een lidstaat moet dat dus heel zorgvuldig afbakenen en motiveren.
Europese context
Hoe doen andere landen dat dan? In Spanje is sinds 1 januari de BTW naar 0% gegaan op een aantal basisproducten (die veel gekocht worden) in de supermarkt. Waaronder onbewerkt groente en fruit. Dit is bedoeld als financiele ondersteuning. Deze crisismaatregel ziet dus niet nadrukkelijk toe op groente en fruit als soort, maar maakt het onderscheid via een andere categorie (basisproducten). Via een opsomming aan producten waar vervolgens een objectieve motivering wordt aangeleverd. Mag dit dan? Volgens SEO wel:
Als een lidstaat gebruik maakt van de mogelijkheid om de toepassing van een verlaagd tarief te beperken tot concrete en specifieke aspecten van een categorie, is het van belang dat voor deze inperking een rechtvaardiging bestaat. Zo kan men er voor kiezen gebruik te maken van een specifieke opsomming, als hiervoor een objectieve en redelijke motivering bestaat waarom men er voor kiest zich te beperken tot deze opsomming. Daarbij mag ook de uitvoerbaarheid van de gekozen indeling een rol spelen om zo helder en controleerbaar te maken waarom deze keuzes zijn gemaakt.
En Polen dan? Daar wordt toch ook onderscheid gemaakt? SEO wijst er in het onderzoek op dat een rechter geoordeeld heeft dat het onderscheid daar (houdbare producten tot 45 dagen) mogelijk in strijd is met het neutraliteitsbeginsel. Ze zijn nog in afwachting van verdere rechtspraak.
Maar hoe zit het dan met cavia- en konijnenvoer? Dat is toch wel politieke willekeur van cavia-hatende politici?
Bij BTW wordt er onderscheid gemaakt tussen twee categorieën voer: die voor gezelschapsdieren (21%) en voor veevoer (9%). Het onderscheid is: wordt het dier gegeten? Cavia’s niet. Konijnen wel, ook al kan je een konijn ook houden als gezelschapsdier. De wereldhit “flappie” maakt duidelijk dat het een het ander niet hoeft uit te sluiten.
Is dat onderscheid puur willekeur? Nee, het is gestoeld op een duidelijk afgebakende motivering. Het is niet dat verschillende tarieven niet mogelijk zijn, het is de afbakening die vervolgens vragen oproept. In het geval van de bekende voorbeelden als zonnepanelen en veevoer is dat eenvoudiger dan bij groente- en fruitproducten.
Onbewerkt groente en fruit
De btw op groente en fruit kan makkelijk naar 0% zonder juridische bezwaren.
— Max van Geuns (@MaxvanGeuns) April 4, 2023
Volgens fiscalist @FonsOverwater is de handhaving goed te managen door de Belastingdienst, mits we de criteria 'vers' en 'onbewerkt' hanteren.https://t.co/jBz6McHRAz
Komen we dan bij het voorstel van de fiscalist in het FD. Waarom kan de overheid niet gewoon een 0% tarief hanteren voor onbewerkt groente en fruit dat je haalt van de versafdeling? Simpel zat toch?
Op deze variant (variant 4 genoemd) gaat SEO in. Zij wijzen op het probleem dat deze variant veel bewerkingen van groente en fruit uitsluit die juridisch gezien niet uitgesloten mogen worden. Komkommers worden door supermarkten zowel gesneden als ongesneden aangeboden. In die variant maakt dat voor het BTW tarief veel uit. Maar het product (komkommer) verandert voor de consument niet wezenlijk van karakter. Dat betekent dan dat gesneden komkommers ook onder het 0%-tarief moeten vallen (die aangeboden worden in de koeling op de versafdeling). Daarmee is de doos van Pandora geopend en moet per bewerkt fruit- en groenteproduct beoordeeld worden of het nog als groente of als fruit is aan te merken. Een gesneden krop sla, met ui en druiven uit de koelafdeling met walnoten erdoor? En als de walnoten apart verpakt aangeboden worden?
Denk ook eens aan dit product:
Voor 99% groente, maar wel bewerkt (gesneden) om in de bijhorende doos te passen en het pakket wordt verkocht in combinatie met bouillon (aangevuld met suikers en conserveermiddelen).
SEO meent dat variant vier ook relatief weinig impact heeft. Het doel is om gezondheidsverbetering te laten plaatsvinden. Dan moet het aantal producten dat goedkoper wordt voldoende substantieel zijn. Zou het kabinet gaan voor deze keuze dan er is een groot juridisch risico’s en is het effect op de gezondheid beperkt.
Conclusie
Op feestjes en partijen doet het erg goed: de overheid begrijpt het verschil niet tussen een appel en appelmoes. Helaas hanteren gemeenten tegenwoordig ook deze vorm van borrelpraat als zij een beleidswijziging willen verdedigen. Hierbij worden de terechte en concrete bezwaren genegeerd die in het 172 pagina’s tellende rapport te vinden zijn dat juist beschrijft waarom er juridische risico’s kleven aan het 0% BTW tarief.
In de politiek heeft uitvoering te lang en te vaak geen aandacht gekregen. Dit heeft geleid tot allerlei ellende en onuitvoerbare plannen van politici. Het is goed dat het kabinet dit keer wel luistert naar de bezwaren van de eigen ambtenaren uit de belastingdienst en daarnaast extern onderzoek doet naar de risico’s en bezwaren bij een plan dat in beginsel op groot politiek draagvlak kan rekenen.
Het is spijtig dat uitgerekend een gemeente (waar de last gevoeld wordt als het kabinet plannen er om politieke redenen doordrukt) dat nu niet serieus neemt.
