Het participatiebeleid in Amsterdam loopt stroef. AT5 concludeert in een beschouwend artikel dat “participatie een wassen neus is”. Pijnlijk, want uitgerekend participatie door middel van democratisering is één van de pijlers van het huidig collegebeleid. De wens is om bewoners zelf zeggenschap te geven over de (leef)omgeving.
Teleurgestelde bewoners zijn inmiddels een petitie gestart (Ontslag Marieke van Doorninck) om de GroenLinks wethouder die betrokken is bij diverse miskleunen weg te krijgen. Opmerkelijk: deze wethouder heeft als raadslid ooit de befaamde motie 330 ingediend. Dit vormde de grondslag voor Gemeente Amsterdam om burgerparticipatiebeleid te formuleren.
Verantwoordelijk wethouder voor democratisering Groot-Wassink (eveneens GroenLinks) reageerde eerder niet op het AT5 artikel. In antwoord op vragen vanuit de raad zegt hij dat hij een reactie had voorbereid, maar dat daar “door de journalist niet op gewacht” was. Verder merkt Groot-Wassink op dat “Er veel wordt geparticipeerd, heel veel projecten, heel veel gaat goed, sommige projecten kunnen wat beter.”
Het probleem zit dieper dan enkele projecten die ‘stroef’ lopen. De situatie in Amsterdam geeft inzage een fundamenteler probleem: het stadsbestuur moet keuzes maken in hoeverre zij ‘zeggenschap’ echt uit handen wil geven als het gaat om het nemen van besluiten met tegengestelde belangen. Het gaat dus niet om de hoeveelheid participatie maar om de vormgeving ervan.
Het is ook niet verwonderlijk dat de GroenLinks wethouders nu het meest onder vuur liggen. Zij hebben de grootste beloften gedaan als het gaat om ‘herverdelen van zeggenschap’ en worden het hardst erop afgerekend wanneer dit in de praktijk blijkt mee te vallen.
Participatie: we bedoelen er allemaal wat anders mee
Voor bestuurders gaat participatie om het verkrijgen van maatschappelijk draagvlak voor een besluit waar al politieke steun voor is. Dit voorkomt slepende juridische procedures en maakt het makkelijker om beleidsdoelen te halen. Voor beleidsprofessionals kan participatie een rol spelen in het ophalen van vergeten belangen en perspectieven. Dit komt de kwaliteit van de besluitvorming en beleidskaders ten goede.
Voor betrokken bewoners gaat participatie doorgaans om tegenmacht. Zij worden geconfronteerd met een besluit dat hun belangen of idealen raakt. Binnen het ruimtelijk domein is er vrijwel altijd sprake van tegengestelde ruimtelijke claims. Een terras voor een horecabedrijf gaat ten koste van een plein. De gebruikers van het plein willen door te particeperen een fair chance krijgen om hun belang in de politieke arena kenbaar te maken. Bijvoorbeeld door in te spreken in een raadsvergadering of tijdens een bewonersavond.
De bovenstaande perspectieven botsen met elkaar. In de praktijk worden ze helaas veelvuldig door elkaar heen gebruikt. Dat leidt onherroepelijk tot misverstanden en teleurstellingen als het stadsbestuur niet kraakhelder is in haar handelen.
De Meervaart: hoe een feest een probleem werd
Die botsing komt goed naar voren in de gang van zaken rondom de Meervaart. Maandag 28 maart heeft het college van B&W toegegeven dat op grond van een participatietraject de voorkeurslocatie niet meer vanzelfsprekend is. De keuze moet gemaakt worden door de raad. Daarmee is de besluitvorming in een slepende kwestie weer terug bij af en is er onnodig veel vertraging ontstaan.
Wat is er gebeurd? In Het Parool staat een zeer uitgebreid achtergrond artikel (De Meervaart: In Nieuw-West vinden ze dat geen cadeautje) uit 2020. Kort samengevat is het een langgekoesterde wens van diverse partijen om een nieuwe Meervaart in de Sloterplas te laten verrijzen. Het collegebestuur zag haar kans schoon om deze wens in vervulling te laten. Het bestuur vergat daarbij de omwonenden mee te nemen en stuitte op forse weerstand. Veel bewoners van Nieuw-West zijn gehecht aan het uitzicht en de natuur in de Sloterplas en beschouwen de nieuwbouw als een grote bedreiging. De wethouder van Cultuur moest in de gemeenteraad diep door het stof en erkende dat de inspraak niet goed is gegaan. Ze beloofde nieuwe inspraaksessies. Als het draagvlak in de buurt blijkt te ontbreken, zou het college de waterlocatie niet doordrukken.
Het nieuwe participatietraject werd geteisterd door tegenvallers (o.a door corona) en uit een WOB-verzoek van actieve bewoners bleek dat het stadsbestuur mogelijk geprobeerd heeft de uitkomsten van het traject te beïnvloeden door allerlei trucs en sturingsmechanismes toe te passen. Dit leidde zelfs tot een apart debat in de raad. De uiteindelijke conclusie is dus dat de raad opnieuw een besluit moet nemen over de gewenste locatie
Botsing der belangen
Voor directeur Yassine Boussaid (die in 2019 begonnen is) van de Meervaart staat er veel op het spel. Als het hem lukt om de realisatie in de Sloterplas mogelijk te maken zal zijn naam de geschiedenisboeken ingaan als de directeur die gedaan heeft waar al decennia van gedroomd wordt. Als het niet lukt dan wordt het een ander verhaal. Op de plek van de huidige Meervaart komt een hotel te staan wat definitief een streep zal zetten onder de groeiplannen van het theater. Tegelijkertijd moet de Meervaart (minimaal) drie jaar gesloten worden als op dezelfde plek nieuwbouw verrijst. Een zeer onwenselijk scenario vanuit het perspectief bezien van het theater.
In een interview met Het Parool bagatelliseert de directeur de weerstand tegen de nieuwbouwplannen:
“Voor alle duidelijkheid: er was wrevel bij een bepaalde groep. Het was niet zo dat heel Nieuw-West in opstand kwam of dat er VN-resoluties zijn ingediend. De Buren van het Sloterpark en de Vrienden van de Sloterplas maken zich vaak druk over de dingen die hier veranderen en zijn in staat zijn om veel reuring te veroorzaken. Ik onderschat het niet, maar we moeten het ook niet overdrijven. We moeten op zoek naar de gemeenschappelijke waarden. Het verbaast me dat ik pamfletten voorbij zie komen met grijze betonnen blokken in het water en dat er wordt geroepen: ‘Niemand wil dit!’ Nou, zo’n gebouw wil ik ook niet.”
De directeur stapt relatief gemakkelijk over de essentie van de kwestie heen: zijn gewenste inrichting van de openbare ruimte gaat ten koste van andere belangen. Is dat problematisch? Als je net zoals de directeur wil gaan zoeken naar ‘gemeenschappelijke waarden’ wel. Die ontbreken simpelweg. Praten over hoe het theater in de plas eruit komt te zien is dan niet de discussie die de tegenstanders aan het voeren zijn.
Het is dan ook onhandig dat het college – dat aan de kant staat van de directeur – het conflict wel op die wijze aanvloog. De discussie verplaatsen naar een kwestie of het wel of geen grijs betonnen blok moet worden in de hoop draagvlak te verkrijgen hielp echter niet. Uitgerekend het college moet er van bewust zijn dat verschillende belangen direct met elkaar botsen en dat die gewogen moeten worden.
Wat gaat er mis?
De strategie om draagvlak te creëren via een uitgebreid maar buitengewoon complex participatietraject leidt in deze conflicten vaak tot niets. Het conflict spitst zich toe op een klassieke belangenstrijd en de vraag is dan ook eenvoudig: welk belang kent de overhand en wie mag dat bepalen? In het participatietraject rondom de Meervaart is er vakkundig om dat vraagstuk heen gewerkt. Het resultaat is dat bewoners – terecht – het gevoel hebben beet genomen te worden. Zij konden hun grieven onvoldoende kwijt en kregen het gevoel gemanipuleerd te worden.
Is participatie verplicht? Nee, een gemeentebestuur kan ervoor kiezen die strijd volledig plaats te laten vinden binnen de raad. Via inspraakprocedures kunnen alle betrokkenen dan aan het woord komen. Een raadsmeerderheid is dan bepalend. Belanghebbenden genieten daarnaast ook rechtsbescherming en kunnen beroep en bezwaar aantekenen. Dit is de meest geijkte en traditionele methode maar staat dus haaks op beloftes van meer zeggenschap direct naar de bewoners toe.
Als een gemeentebestuur het participatief wil oplossen wordt het al snel lastiger: dan moeten er duidelijke spelregels geformuleerd worden en moet helder zijn hoe men tot een besluit komt. Een referendum kan daarbij bijvoorbeeld een rol spelen, maar dan moet het gemeentebestuur de uitslag willen aanvaarden en het vraagstuk ook tot een behapbare kwestie terug weten te krijgen.
Wanneer alles door elkaar heenloopt – zoals in het geval van de Meervaart – eindig je dus weer terug bij af. De raad moet de knoop op traditionele wijze doorhakken. Een teleurstelling voor bewoners die hoopten zeggenschap te verkrijgen. In de tussentijd is er jarenlang ‘geparticipeerd’ en is er een goed georganiseerde weerstand ontstaan tegen het stadsbestuur: het tegenovergestelde van wat deze beoogde met de participatie. Het bestuur kan zich hoogstwaarschijnlijk opmaken voor een lange juridische strijd als zij de plannen doorzet.
Conclusie
Het participatiebeleid van de gemeente Amsterdam komt niet goed uit de verf. Opmerkelijk is dat het college – onder leiding van GroenLinks – participatie tot één van de pijlers had gemaakt. Dit is een belangrijke reden waarom er veel kritiek is. Bewoners, bestuurders en ambtenaren hebben andere verwachtingen als het gaat om participatie.
Bij de Meervaart is er gekozen om uitgebreid te participeren in de hoop maatschappelijk draagvlak te creëren. De inrichting van dat proces sloot niet goed aan bij de aard van het conflict en de behoeften van de betrokken partijen. Het gevolg is dat de participatie na jaren van inspanning zo goed als mislukt is en de gemeenteraad weer aan zet is.
In de toekomst kan dit voorkomen worden door als stadsbestuur veel scherper te verwoorden wat participatie betekent en kritisch te kijken naar de beloftes die gedaan worden met betrekking tot zeggenschap. Als een belofte niet nagekomen kan worden, groeit de weerstand en niet het draagvlak.
Beste mijnheer Staartjes,
U veralgemeniseert uw opinie over participatie over de nieuwe Meervaart en gaat ervan uit dat er grote weerstand tegen de nieuwe Meervaart in Nieuw West bestaat. Ik woon aan de sloterplas, ben actief in mijn stadsdeel en onderschrijf de analyze van de directeur van de Meervaart. De tegenstem is vooral die van een kleine, luide groep met een overwegend seniore achterban in vooral een gedeelte van een van de tuinsteden (stadswijken). Daar is niets mis mee, maar dat betekent niet dat die vertegenwoordigend zijn, hoewel zij dit wel ook weer luidkeels verkondigen. Veel inwoners hebben zich niet gestort op de enwuete over draagvlak voor de locatie, omdat ze het niet nodig vonden om tecstemmrn voor iets dat ze onderschrijven en wasrvoor al een raadsbesluit aan ten grondslag lag. Ondanks dat wist de actieve campagne van de tegenstem geen meerderheid te behalen. Bovendien, het is het prerogatief van bestuurders om, met inbegrip van participatie – en dat is niet hetzelfde als eenrichtingsverkeer van tegen of voorstanders – ook een visie over de ontwikkeling van dit stadsdeel te ontplooien dat verder reikt dan dat. Er is zelden een heel breed draagvlak over grote cultuurinvestetrngen en menig wethouder sneuvelt erover, maar het is altijd wel precies dat wat een meervoudig rendement aan aantrekkelijkheid en diversiteit in investerings en vestigingsklimaat teweeg brengt. De culturele bloei in dit stadsdeel en dat van de Meervaart in het bijzonder in de afgelopen jaren is de tegenhanger van een andere, die door publieke terugtrekking in de afgelopen crisisjaren zich heeft weten in te vreten. Dat van het dubieuze kapitaal, met een monocultuur aan investeringen en een geweldadige footprint. Dit biedt helemaal niets aan degenen die hiervan afhankelijk worden, talent weg jaagt en onze jeugd geen enkel perspectief biedt. Door het grotere plaatje hier te vernauwen met een misvatte veralgemenisering van gebrek aan draagvlak en veronderstelde persoonlijke reputatieambities van de theaterdirecteur is niet alleen kortzichtig, maar is ook neerbuigend ten aanzien van de realiteit van ontwikkelingen in dit stadsdeel. Die zijn heel wat complexer dan in uw analyze naar voren komt. En waarom zou er geen ambitie ontplooid mogen worden hier? Er is alle reden voor. Het theater is niet alleen een kraamkamer voor talent, maar is uitgegroeid tot een culturele speler met een bovenregionale en (inter)nationale reputatie. Het staat daarbij absoluut niet los van haar omgeving, zoals de nauwe banden met het talentenhuis laten zien. Voor veel niet gepriviligeerde kinderen en jongeren is de Meervaart de warme omgeving die hen een open blik op de wereld gunt en hen uitdaagt. In uw analyze van participatie neemt u een wel erg versmalde kijk op wie er daaraan mogen meedoen. De door u aangehaalde proteststem is er een die zich op voorhand altijd overal tegen verzet uit axiomatische aannames en die niet in dialooog geinteresseerd zijn. Dit rellerige gehamer op een vermeende Meervaart-gate komt rnenigeen hier de neus uit. Cultuurinvestering in dit stadsdeel is ondergeschoven t.o.v. andere stadsdelen en laat staan het centrum. De Meervaart is desondanks uit haar behuizing gegroeid. Wij zijn daar trots op. Het vormt een onlosmakelijk.onderderl.van die andere ontwikkeling hier: die van de samenlevingmakers, de creatieve denkers en doeners, de groeiende gemeenschapszin, die ook uit de covidrellen naar voren kwam. Bovendien zijn de bonafide ondernemers hier er ook blij mee, want die zitten niet te wachten op de vleugels, die het criminele kapitaal weer krijgt, als er geen gedurfde cultuurinvestering komt. Het is inderdaad het verschrikte gehannes van de wethouder over een misvatte draagwijdte van een proteststem, die vertraging met zich meebrengt. Maar juist afstel, of een nietszeggende opknapbeurt gaat hier niet geaccepteerd worden.
Ik onderschrijf uw analyze wel dat de gemeente duidelijk moet aangeven wat het wil mbt participatie en dat ook verdedigt. Maar er is ook politieke dynamiek, die vanwege voorziene verkiezingen en draagvlakreuring ineens veranderingen daaraan aanbrengt, zoals de SP deed. De VVD is niet thuis in de notie dat publieke investetingen niet hoeven te renderen op korte termijn, maar wel groei in andere sectoren teweegbrengen en dus de investering graag downsizen adh van dezelfde reuring, hoewel de partijgenoten in het stadsdeel daar anders over denken etc. etc.