Inleiding
De coronacrisis heeft een hausse aan complottheoretici teweeg gebracht en de bijbehorende theorieën bereiken meer mensen dan ooit. Voor iedereen is het schrikken als een dierbare opeens doodserieus begint te ratelen over “deep state pedofielen” en “Bill Gates vaccin hoax”. Het kan daarnaast ook leiden tot een gevoel van eenzaamheid en vervreemding. Jouw partner of dierbare voelt zich niet meer begrepen en hoe meer hij of zij erover doorgaat, hoe minder mensen nog met hem of haar om willen gaan.
Een opmerkelijk voorbeeld daarvan staat in de VIVA (Gabrielle’s (33) vriend raakte geobsedeerd met complottheorieën: ‘Wie was deze man? En wat had hij met mijn vriend gedaan?’). De strekking van het verhaal is duidelijk: complotten kunnen grote impact hebben op alle intieme onderdelen van het leven.
Helaas bestaat er naast de sociale aspecten ook een wezenlijk gevaar voor jouw eigen bankrekening of die van jouw partner.
In het verleden ben ik enkele malen benaderd door mensen die zich zorgen maakten over transacties die zij zelf hadden gedaan of die hun partner had gedaan. Waren ze misschien niet bedonderd? Kan er nog iets aan gedaan worden?
In alle gevallen was er sprake van een behendige derde partij die op vrij geraffineerde wijze geld had afgetroggeld. Het gaat daarbij niet om oplichting in de reguliere zin (‘appjes en mailtjes met dubieuze links’) maar transacties die plaatsvonden nadat er sprake was van een vertrouwensband.
Een onderbelicht aspect van maatschappelijk onbehagen
Er is waanzinnig veel boeiend onderzoek (PDF) gedaan naar het verschijnsel complottheorieën en de afgelopen tijd is daar ook heel veel mediabelangstelling voor. De betrokkenheid van kwakzalvers en zwendelaars wordt daarbij vaak wel genoemd maar toch ook onderbelicht. De paar gevallen die ik ben tegengekomen zijn hoogstwaarschijnlijk nog het topje van de ijsberg en om die reden denk ik dat het goed is om er toch aandacht aan te schenken.
Hoe het werkt? Heel simpel: mensen die openstaan voor “alternatieve verklaringen voor hoe de samenleving werkt” omdat zij kritisch zijn op het systeem, het monetaire stelsel wantrouwen of maatschappelijk onbehagen voelen, zijn veelal ook vatbaar voor handige inhakers van zwendelaars op deze ‘alternatieve verklaringen’.
Dat betekent helaas niet meteen dat er sprake is van misleiding of strafbaar handelen. Wel dat mensen zo erg mee kunnen gaan in hun enthousiasme over nieuwgevonden waarheden dat ze (financieel) kwetsbaar worden.
In dit artikel behandel ik drie (veelvoorkomende) voorbeelden. De belangrijkste les? Als je iemand kent die diep in de wereld van complotten is gedoken, let dan ook goed op zijn of haar financiën!
[row] [col span=”8″ span__sm=”12″ padding=”10px 10px 10px 10px” bg_color=”rgb(245, 245, 245)”]1. De belegger
De euro staat op instorten en het politieke systeem is onhoudbaar. Als je daarvan overtuigd bent maak je als vanzelfsprekend ook grote zorgen over je spaarcenten. Wat doe je als die 20.000 euro die op de rekening staat zo meteen niets meer waard is? Hoe moet dat met je pensioen? Kan je dan nog wel voor je gezin zorgen?
Op internet zijn er talloze mensen actief die daar wel raad mee weten. Zij kunnen jou helpen om dat geld te investeren in edelmetaal (goud of zilver), olie of bitcoins. Investeringen die – bewezen – goede rendementen op kunnen leveren. Er zijn echter duizenden legitieme bedrijfjes te vinden die je daar mee zouden kunnen helpen als je dat echt zou willen. Die bedrijfjes horen echter bij “het systeem” en zijn dus verdacht.
De belegger pakt het anders aan en doet zich voor als ‘groot kenner van het politieke en monetaire systeem’. Hij (zelden een zij) heeft “unieke informatie” die veel geld waard is en die je niet “in de mainstreammedia hoort of ziet”. Zijn visvijver bestaat niet uit mensen die al geïnteresseerd zijn in beleggingen (te veel concurrentie) maar mensen die zich ernstige zorgen maken over de maatschappij en veelal in de alternatieve hoek zitten. De belegger bouwt vaak eerst een vertrouwensband op met deze mensen door langdurig te praten over onderwerpen als geopolitiek etc.
Het geld dat overgemaakt wordt aan deze beleggers hoeft niet altijd te verdwijnen. Soms wordt er wel degelijk goud of bitcoins mee gekocht. Maar dan wel tegen een commissie die ‘niet geheel marktconform’ is of via een constructie waarbij degene die inlegt al het risico draagt en de belegger het leeuwendeel van de eventuele winst afroomt. De schade kan dan ook enkele duizenden euro’s bedragen of iemand is een financieel constructie aangegaan met (zeer) grote risico’s.
[/col] [col span=”4″ span__sm=”12″] [ux_image id=”1331″] [/col] [/row] [row] [col span=”4″ span__sm=”12″] [ux_image id=”1332″] [/col] [col span=”8″ span__sm=”12″ padding=”10px 10px 10px 10px” bg_color=”rgb(245, 245, 245)”]2. De insider
De insider is een persoon die zich online voordoet als iemand van “binnen het systeem” die “meer weet over wat er werkelijk speelt”. Als vanzelfsprekend moet de identiteit van deze persoon verborgen blijven en is hij/zij alleen te vinden onder diverse schuilnamen op het internet.
De informatie die deze ‘insider’ deelt is vrijwel altijd spectaculair. Het kan gaan om “geheime EU resoluties” of “schokkende ambtelijke documenten”. Voor de kenner is het vrij snel duidelijk dat het om vervalsingen of knip- en plakwerk gaat, maar voor een leek ziet het er zonder meer overtuigend uit.
De insider gaat vaak een persoonlijke band aan met zijn doelgroep via (politiek getinte) fora of facebookgroepen. Dat kan gaan om ellenlange chatgesprekken (over van alles en nog wat) of het delen van talloze blogs uit meer obscure delen van het internet.
Op een gegeven ogenblik komt het vraagstuk van financiering op tafel. De “insider” is iets zeer belangrijks op het spoor maar kan zijn/haar werk alleen doen als hij/zij gesteund wordt. De hoogte van de gevraagde bedragen varieert, maar kan al snel oplopen naar honderden of zelfs duizenden euro’s per maand.
Als vanzelfsprekend is de kans dat “de insider” echt een insider is heel klein. Maar probeer dat maar eens te bewijzen. Het geld dat overgemaakt wordt verdwijnt in een bodemloze put.
[/col] [/row] [row] [col span=”8″ span__sm=”12″ padding=”10px 10px 10px 10px” bg_color=”rgb(245, 245, 245)”]3. De systeemcriticus
Wat corona, 5g, pedofilie en satanisme met elkaar gemeen hebben? Heel erg veel volgens honderden dubieuze Youtubefilmpjes. Maar het allerbelangrijkste: het is onderdeel van “het systeem” en het is een keuze of jij meedoet aan dat systeem of niet.
Gelukkig kan jij uit dat ‘systeem’ stappen door een “soevereine mens” te worden. Het enige wat je daar voor hoeft te doen is van een notaris een akte te kopen (voor een paar honderd euro) en vanaf dat moment ben je van alle verplichtingen verlost. Dus hoef je ook geen belasting meer te betalen!
Bovenstaande zwendel is overgewaaid (hoe kan het ook anders) uit Amerika en komt in allerlei varianten voor waarbij die van de eerdergenoemde ‘’soevereine mens’” de bekendste lijkt te zijn.
Het speelt in op het wantrouwen van mensen tegen autoriteit en de staat. De mensen die er het meest vatbaar voor zijn, zijn mensen die (langdurig) in de clinch liggen met autoriteiten als zorgverzekering, het UWV, de gemeente of de belastingdienst. Slachtoffers worden doorgaans gevonden via websites die zich specifiek richten op complotten of via Youtube kanalen van bekende complottheoretici.
Er zijn in Nederland enkele grote spelers actief die zich op deze markt begeven. Het gaat vaak om mensen die zich voordoen als jurist of als notaris. De gevolgen van deze zwendel kunnen ernstig zijn. Niet alleen voor de bankrekening van een persoon (kosten lopen op tot een paar duizend euro per document) maar ook voor de handelingen van de persoon die onder invloed staat. Zie bijvoorbeeld dit filmpje van een meneer die zijn huis uitgezet wordt omdat hij als ‘soeverein mens’ geen huur meer zou hoeven betalen:
[/col] [col span=”4″ span__sm=”12″] [ux_image id=”1333″] [/col] [/row]Conclusie
Mensen die in complotten geloven kunnen moeilijk zijn om mee samen te leven. Daarnaast geloven zij een kwakzalver of een woekeraar sneller – die gouden bergen belooft en hun taal spreekt – dan hun naasten of dierbaren die wel het beste voor hebben. Dat kan heel erg lastig zijn, zeker als het gaat om je vader, je levenspartner of jouw favoriete buurvrouw.
Het is aanlokkelijk om die mensen vervolgens in hun eigen sop gaar te laten koken. Dat maakt mensen helaas nog kwetsbaarder voor dubieuze derden die gebruik of misbruik willen maken van de situatie.
Uit talloze studies naar mensen die in complotten geloven komt een beeld naar voren dat er vaak ook oprechte betrokkenheid of onbehagen zit achter mensen die meegaan in complottheorieën. Mensen maken zich oprecht zorgen over de toekomst, hun eigen leven of de wereld. Soms hebben mensen ook professionele hulp nodig om om te gaan met bepaalde issues (schulden etc.) of psychosociale problematiek maar dat is niet altijd het geval.
Niet voor niets roepen sociologen en psychologen die onderzoek doen naar complottheoretici op om ze serieus te nemen (zie bijvoorbeeld: Een collega of oom met complottheorieën? Zo ga je daar mee om). Dat is vaak niet makkelijk, maar op de lange duur wel het beste medicijn.
Op korte termijn helpt het om in te grijpen als je doorhebt dat één van bovenstaande types contact heeft of zoekt met de persoon in kwestie. Het kan zijn dat er op dat moment al geld is overgemaakt.
Het is een bekend sociaalpsychologisch fenomeen dat mensen die door hebben dat ze bedonderd zijn toch geld blijven overmaken of nog steviger gaan vasthouden aan de juistheid van hun eerdere beslissing. Het gevaar bestaat dat ze daardoor – tegen beterweten in – nog dieper in het moeras belanden.