Coronamaatregelen: een belangrijke taak voor onze volksvertegenwoordiging!

De anderhalvemetersamenleving wordt het nieuwe normaal. Dat betekent dat onze volksvertegenwoordiging zo snel mogelijk weer aan de slag moet om te bepalen welke maatregelen binnen de anderhalvemetersamenleving wenselijk zijn.

Door de Coronocrisis leven wij nu tijdelijk in een ’technocratie’. Het Outbreak Management Team (OMT) heeft het feitelijk voor het zeggen. Op korte termijn is dat goed, maar op langere termijn kan dat kwaad. Dat komt doordat er maatschappelijk draagvlak voor ingrijpende maatregelen moet bestaan. De politiek moet uiteindelijk afweging maken om te bepalen welke maatregel wel en niet proportioneel is.

Moet het parlement haar macht terugeisen, nu het Outbreak Management Team alles bepaalt? Ja, vindt @wimjmvoermans: https://t.co/8GSZNElV69

— Dit is de Dag (@DitisdeDag) April 21, 2020

Het naleven van regels: heel normaal

De vraag die binnen de politiek vaak gesteld wordt is of het nut heeft om een regel in te voeren als men zeker kan weten dat deze niet volledig gehandhaafd kan worden. Het antwoord is verrassend genoeg vaak ja. Een groot deel van de bevolking accepteert een regel waar zij de noodzaak van in zien als deze van het gelegitimeerde gezag afkomstig is. Mensen lopen niet over het pas gezaaid gras heen als dat verboden is. Ook niet als er geen handhaver in de buurt te zien is.

Tijdens de Coronoacrisis is er door onze overheid veel gebruik gemaakt van dit gegeven. Ingrijpende maatregelen, waar in Nederland geen handhavingscapaciteit voor beschikbaar is, zijn afgekondigd die ook massaal opgevolgd werden. Vaak zelfs al eerder dan dat ze als noodverordening bekrachtigd werden! Roozendaal & Van de Sande sluiten hun zeer interessante bijdrage in de NJB dan ook af met de conclusie dat het systeem van de bestuursrechtelijke bestrijding van het Coronavirus vooral berust op vertrouwen. Nederlanders zien in dat de maatregelen onprettig maar wel noodzakelijk zijn en daarom werkt het stelsel.

De noodzaak van draagvlak

Wat als dat inzicht afneemt? Wat als Nederlanders gaan twijfelen aan de nut en noodzaak van de maatregelen?

In een eerdere blog over dit onderwerp (waarom totale lockdown problematisch is) noemde ik al dat zonder draagvlak de maatregelen simpelweg niet mogelijk zijn. Nederland kan niet in een totale lockdown als daar geen draagvlak voor is. De “intelligente” lockdown van Rutte-III (waar mensen nog steeds naar buiten mogen) is om die reden al effectiever dan een lockdown die nog veel verder gaat. De beperkingen die wel zijn opgelegd  worden geaccepteerd in plaats van dat het collectieve verzet groeit.

Nu de maatregelen langer van kracht zijn beginnen meer mensen te twijfelen. En dat is niet gek. Burgermeester Halsema noemde mensen opsluiten in hun huis een gruwelijke maatregel en eerlijk gezegd is dat het ook. Inmiddels zien tienduizenden ondernemers hun droom – waar ze soms al decennia aan gewerkt hebben – voor hun ogen verpulverd worden. Social media staan vol met filmpjes van mensen die in tranen zijn nu hun zaak failliet gaat (NH Nieuws: Horecaman in tranen. Zaak net open).

De schade, de pijn en het verdriet dat bij ingrijpende vrijheidsbeperkende maatregelen hoort wordt voor veel mensen tastbaar.

De stilte van Pasen voorbij

Niet alleen de gevolgen worden zichtbaar. Afgelopen weekend was in veel parken en steden drukker op straat dan tijdens het zonovergoten Paasweekend. Dat is een duidelijke aanwijzing dat Nederlanders zichzelf weer meer vrijheid gunnen. De optimistische berichten vanuit de regering (de opname van patiënten vlakt af) zullen daar misschien een rol in spelen. Handhaving van de noodverordeningen wordt daardoor meer een prioriteit. De beperkingen die er zijn moeten namelijk gehandhaafd worden anders moeten er nog strengere maatregelen worden opgelegd.

In mijn andere blog (noodverordening: hoe lang nog?) liet ik zien dat het werken met noodverordeningen daardoor wel scheuren begint te vertonen. Het is de Nederlander niet altijd duidelijk wat wel en niet mag, per regio kunnen daar verschillen over bestaan en een passend sanctiestelsel ontbreekt nu waardoor (met name jongeren) hoge boetes en strafbladen krijgen. Die boetes zullen soms terecht zijn en soms buitenproportioneel.

Veel juristen maken zich eveneens zorgen over hoe de systematiek nu werkt. Staan de maatregelen nog wel in verhouding tot het te dienen doel? De bijdrage van Hendriks in de NJB uitgave gaat in op de verhouding tussen de Coronamaatregelen en de rechtsstaat. Hij eindigt zijn bijdrage met de oproep om de noodmaatregelen niet langer dan nodig in stand te houden, te kijken hoe we zaken die afwijken van gewone regels en procedures zo nodig kunnen herstellen en te leren hoe we zaken in de toekomst nog beter kunnen doen. Zijn oproep is gestoeld op de overtuiging dat ook in noodsituaties de overheid de beginselen van de rechtsstaat in acht moet houden. Voor zover de nood die er thans is noopt tot afwijking van deze beginselen, moet het proportionaliteitsbeginsel daarom zo streng mogelijk worden toegepast.

Hoe de Coronacrisis zich verder gaat ontvouwen weten wij niet maar alles wijst erop dat wij ons nog zeer geruime tijd in deze crisis zullen bevinden. Wij weten wel dat er nu tijd & ruimte is om goed te kijken naar de proportionaliteit van de genomen maatregelen en de gekozen sancties om ze te dwingen. De valkuil die wij moeten vermijden is om die discussie enkel vanuit virologisch of juridisch oogpunt te voeren. Enkele experts schrijven dan het hele land de wet voor en zullen nooit alle belangen en zienswijzen mee kunnen nemen. Daarom zou het goed zijn om de mensen die wij democratisch verkozen hebben hun werk weer te laten doen.

Nationale wetgeving

De volksvertegenwoordiging kan nu al aan de slag. In theorie zou de Kamer al controle kunnen uitoefenen op de invulling van de noodverordeningen door de minister aan te spreken. Passender zou zijn als de Kamer al voorbereidingen zou treffen voor de invoering van nationale wetgeving in deze Coronacrisis. Waarin de discussie gevoerd wordt hoe de anderhalvemetersamenleving eruit moet zien.

Er zijn voldoende vragen waar de politiek zich over kan buigen. Waarom moeten musea gesloten blijven maar kunnen bouwmarkten wel open gaan? Moeten kappers maanden dicht blijven als thuiskappers dat werk (illegaal) overnemen? Zijn wij bereid om de volledige horecasector om zeep te helpen of is de Kamer bereid deze  te redden ook als alles nog een half jaar dicht moet blijven?

Dat zijn type vragen die een grondige discussie en verantwoording vereisen. Er moeten belangen afgewogen worden en eventuele onnodige situaties moeten hersteld worden.

Conclusie

Zolang mensen de noodzaak van (ingrijpende) regels inzien worden deze opgevolgd. Naar mate het draagvlak voor deze maatregelen afneemt komen beperkingen in handhaving ook meer aan het licht. Dat kan er toe leiden dat uit onmacht nog meer en nog zwaardere regels opgelegd worden. Onze samenleving is erbij gebaat als de proportionaliteit van de maatregelen zorgvuldig afgewogen worden. De anderhalvemetersamenleving zal het nieuwe normaal worden, het is dus belangrijk dat onze volksvertegenwoordiging zou snel mogelijk aan de slag gaat!