Burgerlijke ongehoorzaamheid. Demonstratie of wetsovertreding?

Burgerlijke ongehoorzaamheid lijkt weer terug te zijn van weggeweest. Wat levert het bewust overtreden van de wet op?

Twee jaar geleden schreef ik een blog over burgerlijke ongehoorzaamheid en stelde ik de vraag of we aan de vooravond stonden van de een revival van de seventies. De spanningen in de samenleving rondom het klimaatvraagstuk en integratie / immigratie zouden de aanleiding kunnen zijn voor allerlei actiegroepen om structureel wet overschrijdende acties op touw te zetten. Zoals het blokkeren van (snel)wegen, bezetten van energiecentrales of het verbergen van uitgeprocedeerde asielzoekers.

Ik concludeerde toen:

Mijn verwachting is dat voornamelijk lokale bestuurders de komende jaren vaker opgeschrikt zullen worden door actiegroepen die het minder nauw met de wet nemen dan voorheen het geval was. Aan de ene kant brengt dit uitdagingen met zich mee op het terrein van het handhaven van de openbare orde, aan de andere kant moeten wij ook gaan nadenken hoe wij deze stevige geluiden een plek kunnen geven in onze democratie. Als wij iets van de jaren zestig en zeventig geleerd hebben dan is het dat  het een zware opgave is om “burgerlijke ongehoorzaamheid” vanuit juridisch perspectief te rechtvaardigen, maar dat te hard optreden de spanningen in de samenleving alleen maar doen toenemen.

De opkomst van burgerlijke ongehoorzaamheid

Kwam die verwachting uit? Niet helemaal. Ja, we zijn veelvuldig opgeschrikt door activisme dat de grenzen van de wet overschreed. Waarbij de Blokkeerfriezen, Gele Hesjes en de Klimaatactivisten de meest in het oog springende waren. Zij blokkeerden delen van de openbare ruimte om aandacht te vragen voor hun standpunten. Maar echte escalatie zoals in de jaren zeventig en tachtig is de afgelopen jaren niet voorgekomen.

Vanochtend werden velen Amsterdammers (waaronder ik) opgeschrikt door een groep mensen die de Stadshouderkade hadden afgezet, met als gevolg een flinke verkeersopstopping. Volgens de berichtgeving hadden de demonstranten hun actie grondig voorbereid en is deze onderdeel van een internationaal gecoördineerde actie. Aan de NOS liet de woordvoerder weten er goed van bewust te zijn de wet te overtreden:

Wat kan je verwachten van de overheid?

De kans dat de overheid “iets aan het klimaat gaat doen” omdat een groep mensen tenten opzetten voor het Rijksmuseum is vrij onwaarschijnlijk. Mijn partij, de VVD, waarschuwt via Twitter zelfs dat dit soort gedram de maatschappelijke weerstand tegen de standpunten van deze actiegroep kan versterken.

 

De activisten zullen het vast anders zien (“Ja, maar de boeren mochten toch ook actievoeren?”) maar er valt voor die stelling veel te zeggen. De maatschappelijke discussie gaat dan niet meer om de legitimiteit van je standpunten, maar om de legitimiteit van de wijze hoe je de standpunten uitdraagt.

Burgerlijke ongehoorzaamheid als voornaamste pijler gebruiken om een standpunt op te dragen is zeer risicovol als er maatschappelijk draagvlak nodig is. De polarisatie die dat met zich mee kan brengen ondermijnt het doel (collectieve actie) aanzienlijk. Niet voor niets maken actiegroepen veelvuldig gebruikt van legale en effectievere middelen.

Levert burgerlijke ongehoorzaamheid wat op?

Wat we de afgelopen jaren geleerd hebben van “burgerlijk ongehoorzame” acties is dat zij praktisch niet tot maatschappelijke veranderingen leiden, maar de tegenstanders van de demonstranten wel munitie geven om ze weg te zetten als boeven. Niet in de laatste plaats omdat de rechtbank ook de demonstranten kan veroordelen en straffen kan opleggen. Burgerlijke ongehoorzaamheid is geen erkende rechtvaardigingsgrond! Dit kan gaan om mensen die opkomen voor een traditie als Zwarte Piet of zij die zich in willen zetten voor een strenger klimaatbeleid.

In dit geval heeft de burgemeester via een zogenaamd noodbevel de demonstranten gesommeerd te vertrekken. Als demonstranten dat bevel weigeren dan mag de politie dwang gebruiken om ze te verplaatsen. Dat betekent niet meteen dat de demonstranten richting de cel gaan. Ze worden conform het bevel naar een andere plek gebracht.

Een noodbevel actief negeren en/of tegenwerken kan wel leiden tot arrestaties, gevangenisstraf en/of boetes. Ferm weerstand bieden kan zelfs leiden tot escalatie als de politie zwaardere middelen in gaat zetten om het bevel te handhaven. Het vermeend vreedzame karakter van de demonstratie is dan wel definitief om zeep geholpen.

Conclusie

Burgerlijke ongehoorzaamheid kan een boel opleveren voor demonstranten. Een nachtje cel, een hoge boete of zelfs een gevangenisstraf. Ook vergrote weerstand tegen hun standpunten dan wel verdere polarisering behoren tot de opties. Implementatie van de standpunten levert het in ieder geval niet op.

Het is om bovenstaande redenen een relatief zinloze manier van demonstreren. Zeker in een tijd waar talloze legale alternatieven zijn opgekomen die wel impact hebben. Wellicht is dat ook een belangrijke reden waarom de verwachte burgerlijke ongehoorzaamheid ondanks de maatschappelijke spanningen niet heeft doorgezet.