“De winkeliersvereniging in de Jan Everstenstraat in zwaar weer” kopt Het Parool. Wat is er aan de hand? De winkeliersvereniging in de Jan Everstenstraat is zes jaar geleden opgericht in de hoedanigheid van een BedrijvenInvesteringZone (BIZ). Een constructie waarbij de gemeenteraad een gebied aanwijst waar een gebiedsgerichte heffing wordt ingevoerd die ten gunste komt van een eveneens door de gemeenteraad aangewezen stichting of vereniging. De bijdrage wordt betaald door de in het gebied aanwezige ondernemers en het opgehaalde bedrage mag ten goede komen aan in de wet vastgelegde doelen zoals de economische ontwikkeling. De wet vereist dat na vijf jaar er opnieuw een draagvlakmeting komt om te peilen of de ondernemers met het initiatief door willen gaan. In het geval van de BIZ in de Jan Everstenstraat was er onvoldoende draagvlak. Dit betekent concreet dat de inkomstenbronnen opdrogen en eind mei het geld op is.
Het bericht is slecht nieuws voor de initiatiefnemers van de BIZ in de Jan Everstenstraat maar biedt wel een aanleiding om bij dit bijzondere maar relatief onbekende instrument stil te staan. Aan de hand van vijf vragen wordt in dit artikel dieper ingegaan op de mogelijkheden en beperkingen van het invoeren van een BIZ in een bedrijven- of winkelgebied.
Is een BIZ hetzelfde als een winkeliersvereniging?
Nee. Een winkeliersvereniging is een particulier initiatief en volledig vrijblijvend. Winkeliers kunnen ervoor kiezen om er lid van te worden en via de contributie mee te betalen aan de activiteiten van de vereniging. Dat werkt wel freeriders gedrag in de hand. Waarom zou jij als ondernemer lid worden als de buurman al lid is en voor de kosten opdraait? In veel bedrijven- en winkelgebieden is slecht een beperkt aantal ondernemers lid van een winkeliersvereniging. Maar alle ondernemers profiteren van de investeringen en activiteiten.
Dat heeft een aantal nadelige gevolgen:
- Doordat slechts een beperkt aantal ondernemers lid zijn versterkt de vereniging de onderlinge band van de ondernemers nauwelijks. Daarnaast spreekt de vereniging ook niet namens “de ondernemers” maar alleen namens de paar die lid zijn. Dat maakt de vereniging ongeschikt als gesprekspartner voor bijvoorbeeld de gemeente.
- De kosten van activiteiten (zoals een buurtfeest) moeten gedragen worden door een klein aantal leden. Dat maakt het voor deze leden minder aanlokkelijk om activiteiten te gaan organiseren. Zeker als alle niet betalende ondernemers wel genieten van de voordelen van de activiteiten.
Omdat investeringen in het bedrijven- en winkelgebied van belang zijn voor iedereen kan er gesteld worden dat het rechtvaardig is dat ook iedereen meebetaalt. De BedrijvenInvesteringsZone biedt daarvoor uitkomst. Door het invoeren van een heffing betaalt iedereen in het gebied mee.
Is het makkelijk om een BedrijvenInvesteringZone op te richten?
Elke ondernemer kan in beginsel de invoering van een BIZ initiëren maar makkelijk is het niet. Het gaat om de inzet van een ingrijpende publiekrechtelijke bevoegdheid en de medewerking van de gemeente is vereist. De wetgever heeft op haar beurt, om ondernemers te beschermen tegen extra belastingen, relatief zware eisen gesteld aan de invoering van een BIZ. Zo treedt de verordening waarbij de BIZ-bijdrage wordt ingesteld niet eerder in werking dan nadat er gebleken is dat er voldoende steun is onder de bijdrageplichtigen. De gemeente moet een zogenaamde draagvlakmeting uitvoeren om te zien of deze steun er is. Tegenstanders zijn bij deze draagvlakmeting in het voordeel aangezien de voorstanders veel ondernemers moeten mobiliseren om een BIZ ingevoerd te krijgen.
Uit de cijfers die de gemeente Amsterdam heeft gepubliceerd blijkt dat, naast de Jan Everstenstraat, ook drie andere BIZ-initiatieven het dit jaar in Amsterdam niet gehaald hebben. Twaalf nieuwe bedrijveninvesteringzonen zullen wel worden ingesteld. De strenge voorwaarden zijn begrijpelijk maar ook enigszins paradoxaal. De invoering van een BIZ heeft de grootste impact juist in de gebieden waar ondernemers het minst bereid zijn om mee te willen betalen aan collectieve voorzieningen.
Waarom zouden ondernemers of gemeenten niet mee willen doen?
Veel ondernemers zitten niet te wachten op een extra belasting, ook niet als daar kerstverlichting van gekocht wordt. Grote ketens blijken in de praktijk ook geen zin te hebben in een verplichte bijdrage. Soms omdat zij geen belang hebben bij de activiteiten van de BIZ en soms omdat er geen toestemming is van het landelijke hoofdkantoor. Persoonlijke redenen kunnen ook een rol spelen. Als er ruzie is tussen ondernemers binnen een bepaald gebied kan dat een sterke weerstand oproepen om gezamenlijk een dergelijk avontuur aan te gaan.
De BIZ wordt ingesteld via een verordening. Aan het opstellen van een verordening zijn kosten verbonden. Daarnaast moet de gemeente zich aardig inspannen (o.a de draagvlakmeting) als er een BIZ geïnitieerd wordt. De Wet BedrijvenInvesteringZones biedt geen mogelijkheid om de medewerking van een gemeente af te dwingen. Als de gemeente er geen heil in ziet dan houdt het op.
Waarom zouden ondernemers of gemeenten wel mee willen doen?
Ondernemers zijn uiteindelijk de partijen die van de investeringen die een BIZ doen profiteren. Veel winkelgebieden hebben er baat bij als er extra investeringen gedaan worden in de openbare ruimte. Het winkelgebied wordt aantrekkelijker en veiliger en dat kan tot een betere werk- en leefsfeer leiden of tot meer omzet. De vereniging of stichting die aan de BIZ verbonden is kan ook fungeren als gesprekpartners voor andere partijen die willen samenwerken met de bedrijven of de winkeliers, bijvoorbeeld de gemeente. De gemeente kan een BIZ gebruiken om haar eigen doelstellingen makkelijker te verwezenlijken.
Als iedereen verplicht is mee te betalen verdwijnt een belangrijke incentive om je als ondernemer te onttrekken aan het verenigingsleven en dat vergroot uiteindelijk de sociale cohesie. Als je meebetaalt wil je waarschijnlijk ook inspraak hebben waar de bijdrage aan uit gegeven wordt. Het bijzondere aan deze gebiedsgerichte heffing is dat het de enige Nederlandse belasting is waar degene die hem opbrengen ook degene zijn die direct zeggenschap hebben over hoe het besteed wordt. Dichter bij een vorm van directe democratie zullen wij in Nederland niet snel komen!
Is dit niet een verkapte bezuiniging?
Daar waren verschillende politieke partijen wel bang voor. Wat als de gemeente na de oprichting achterover gaat leunen en zegt: betaal alles nu maar lekker zelf? Hier speelt mee dat de BIZ door ondernemers zelf geïnitieerd wordt. Het is dus geen bezuinigingsoperatie van een gemeente maar een wens voor extra investeringen van de ondernemers. Daarnaast moet de gemeente verplicht met de stichting of de vereniging van de BIZ een overeenkomst sluiten waarin de verantwoordelijkheden en de dienstverlening van de gemeente gewaarborgd worden. Het geld dat met de BIZ wordt opgehaald mag, op haar beurt, alleen aan een bij wet vastgesteld aantal onderwerpen besteed worden. Elk jaar moeten de uitgaven ook verantwoord worden.
In de praktijk gaat het niet om een grote bijdrage. Een BIZ zal afhankelijk van de omvang van het gebied zo tussen de 10 en 20 duizend euro in totaal op jaarbasis ophalen. Dat is te weinig om echt grote investeringen van de kant van de gemeente te kunnen vervangen. Het is wel voldoende om de “extra s” zoals een website, een veiligheidshek, kerstverlichting of camera’s van te kunnen betalen. Uitgaven die een gemeente niet snel uit de publieke middelen zou willen betalen. De BIZ vereniging of stichting kan naast de BIZ-bijdrage ook extra geld ophalen zoals subsidies.
Dus.. De BIZ is een goed idee?
De BIZ is zonder meer een interessant instrument, maar de relatief complexe juridische inrichting maakt het een instrument dat niet zonder meer ingezet kan worden. De staatsrechtelijke aspecten (en bezwaren) van een BIZ heb ik in een apart document beschouwd. Veel ondernemers die ik gesproken heb in gebieden waar draagvlakmetingen georganiseerd werden keken mij nog een beetje glazig aan toen ik het had over “de BIZ”. Het lijkt een instrument te zijn dat in bepaalde gebieden meer leeft dan in andere. Ondernemers die met een BIZ aan de slag willen gaan moeten zich er van bewust zijn dat er veel tijd en energie in de oprichting en in het in leven houden van de BIZ gaat zitten.
De toepassing van dit instrument biedt op democratisch en economisch gebied wel tal van mogelijkheden. Het zou erg interessant zijn als er onderzoek gedaan zou worden naar de maatschappelijke impact van de BIZ op een stedelijk gebied. Het verlies van de BIZ in de Jan Everstenstraat zou dan ook in een goed perspectief geplaatst kunnen worden.
Photo credit: martijnaukema via Foter.com / CC BY-ND