Tijdens mijn bezoek in Antwerpen heb ik ook flink mogen genieten van diverse musea die Antwerpen kent. Het M HKA was voor mij een museum van uitersten. Sommige onderdelen van de collectie deden haar best om de reputatie van hedendaagse kunst als gezweef te bevestigen. Maar er stond ook een interessante installatie van Dimitri Venkov die indruk maakte. Het kunstwerk wist een aantal belangrijke elementen met elkaar te verbinden, ondanks dat het er bedrieglijk eenvoudig uitziet.
De installatie (een film) maakte onderdeel uit van de collectie “Gravity control” en wordt op de website omschreven:
https://www.muhka.be/programme/detail/1376-in-situ-dimitri-venkov-gravity-control
Zijn nieuwe film The Shining Will Come Crashing Down is een volleybalspel dat in muzikale termen wordt vertaald. De wervelende zwaartekrachttartende performance van de spelers, gefotografeerd met een hogesnelheidscamera, wordt een amalgaam van tonen en temporaliteiten die verwant zijn aan die in de gereedschapskist van een componist. De aanwezigheid van de zwaartekracht vormt een rode draad in deze werken, zowel esthetisch als visuele tegenstander, maar ook figuurlijk om de ernst van onze huidige sociale, politieke en ecologische problemen te beschrijven.
Walter Benjamin
Volgens het begeleidend schrijven is de film is een formalistisch experiment met highspeed-fotografie. Dat biedt de mogelijkheid om in bewegende beelden te zien wat wij in het echte leven niet kunnen zien. Wat de filosoof Walter Benjamin het optisch onbewuste noemde.
In de film zie je niets anders dan een volleybalspel dat op 1/40 van de normale snelheid wordt afgespeeld. Als kijker ontgaat daardoor het spel verloop volledig, maar heb je oog gekregen voor de dynamiek die normaal onzichtbaar blijft. De uitdrukkingen, de onderlinge communicatie op het veld en het constante gevecht met de zwaartekracht dat een wezenlijk onderdeel vormt van het volleybal spel.
Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid
Dat Walter Benjamin genoemd wordt in het begeleidend schrijven is niet verbazend. De hele installatie ademt zijn filosofie uit zoals deze beschreven wordt in “het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid. Een essay uit 1935 (!). Voor een interessante samenvatting verwijs ik graag naar de volgende site:
Kort-door-de-bocht gesteld is reproductie van kunst niet alleen een enorme winst, maar tegelijk ook een groot verlies. Het reproduceren van een evenement – als een volleybal wedstrijd – door middel van techniek (film- en audiobewerking) brengt volledig nieuwe dimensies aan het licht. Techniek maakt het voor de toeschouwer van de wedstrijd (op afstand) mogelijk om een totaal ander verhaal te beleven dan de toeschouwer in de zaal. In de woorden van Benjamin:
De vergroting maakt niet zozeer scherper zichtbaar wat je vaag ‘toch al’ ziet, maar brengt veeleer volledig nieuwe structuren van de materie te voorschijn. Zo brengt ook de vertraagde opname niet slechts bekende bewegingsmotieven te voorschijn, maar ze legt daarin volledig onbekende motieven bloot, ‘die in het geheel niet de indruk maken van vertraagde natuurlijke, maar van eigenaardig glijdende, zwevende, bovenaardse bewegingen’. Duidelijk is dat de natuur die tot de camera spreekt een andere is dan de natuur die tot het oog spreekt – alleen al doordat een onbewust doordrongen ruimte de plaats inneemt van een door de mens bewust verkende ruimte. Zelfs als iemand zich, ook al is het slechts grofweg, rekenschap geeft van de loopbeweging van de mensen, dan zegt dit hem niets over hun houding in de fractie van een seconde van een stap.
Het verlies zit hem in dat ‘de aura’ van het origineel niet mee gereproduceerd kan worden. Het zingen van een koor in een kathedraal is wezenlijk anders dan de opname van het koor thuis terugluisteren. De beleving van de kathedraal is eenvoudig weg niet na te bootsen op welke muziekinstallatie dan ook.
De installatie van Venkov doet feitelijk twee dingen. Het reproduceert op unieke wijze een vrij basaal evenement zodat er een totaal nieuwe ervaring ontstaat. Er wordt in wezen een nieuwe realiteit gecreëerd door gebruik te maken van de mogelijkheden die reproductie biedt. Tegelijkertijd heeft ook de setting waar de installatie in opgebouwd is (met de sterke nadruk op de muzikale toevoeging) iets unieks. Het is onmogelijk om die beleving thuis weer te herbeleven door de film op Youtube op te zoeken. Waardoor reproductie van dit kunstwerk nagenoeg onmogelijk is.
Inspirerend
De taak van kunst wordt door sommige kunstenaars omschreven als het alledaagse weer bijzonder te maken. Om weer zichtbaar te maken waar de mensen in de snelheid van hun bestaan aan voorbij gaan. De dingen die zo gewoon zijn geworden weer bijzonder laten zijn. Walter Benjamins stelde dat een van de belangrijkste taken van de kunst altijd het scheppen van een vraag is geweest, waaraan pas later volledig kan worden voldaan.
Het alledaagse weer bijzonder maken is een taak die niet enkel bij de kunstenaar ligt. Ook de taak van een onderzoeker is het om de ‘wereld vertraagd af te spelen’ om zo processen zichtbaar te maken waar men anders aan voorbij was gegaan. Of om door een microscoop te kijken en het alledaagse uit te vergroten om daarmee nieuwe werelden te ontdekken.
Wat mij betreft een inzicht om langer bij stil te staan. In een toekomstige blog ga ik dieper in waarom dat ook in maatschappelijk opzicht relevant is.
